همسایه داری در مکتب اخلاقی امام جعفر صادق(ع)

همسایه داری یکی از ارزش‌های اخلاقی دین اسلام است و نیکی گفتار و رفتار دربرابر همسایه از اصول زندگی اجتماعی در آموزه‌های قرآنی و حدیثی است. پیامبر (ص) و اهل بیت (ع) الگوی همسایه داری در جهان بوده اند و در سخنان خویش نیز همسایه داری را به مسلمانان آموزش داده اند.

امام جعفر صادق (ع) به سفیان ثوری در آموزش شرط مسلمانی فرمود: «با هرکس همسایه شدی، به او احسان و نیکی کن تا مسلمان باشی.» (بحارالانوار، ج ۷۱، ص ۵۸)، در این حدیث، حسن مجاورت و خوش رفتاری با همسایه و همزیستی مسالمت آمیز و زیبا با همسایگان، رکن مسلمانی شناخته شده است.

در حدیث دیگر، امام صادق (ع) به عموم مردم فرموده است: «بر شما باد به خوش رفتاری با همسایه؛ چون خداوند عزوجل به آن امر کرده است.» (امالی شیخ صدوق، مجلس ۵۷، ص ۳۵۹* تفصیل وسایل الشیعه، ج ۶۶، ص ۳۷۰* بحارالانوار، ج ۷۱، ص ۱۵۰). در حدیث اول فعل امر آمده است و در حدیث دوم نیز فرمان به حسن جوار است.

هر دو حدیث، ضرورت احسان با همسایه را گزارش می‌دهد. در حدیث اول، حسن جوار و رفتار و گفتار نیک با همسایه صفت مسلمانی نامیده شده و در حدیث دوم، فرمان الهی در قرآن شمرده شده است. (سوره نسا، آیه ۳۶)

احســان به همســـایه و حسن جوار چیست؟

راغب اصفهانی در بیان معنای احسان نوشته است: «حسن عباره عن کل مبهج مرغوب فیه» (المفردات فی غریب القرآن، ماده حسن، ص ۱۱۸). «حسن» در این عبارت هرچیزی است که شادمان‌ می‌سازد و انسان خواهان و دوستدار آن است؛ بنابراین هر سخن زیبا و هرکار خوبی که همسایه را خوشحال و مسرور می‌کند و همسایه از آن خوشش می‌آید، در این فرمان امام صادق (ع) در ضرورت خوش رفتاری با همسایه جای می‌گیرد.

درواقع همسایه باید از همسایه خشنود باشد. کسی که در کوچه و محله در همسایگی انسان قرار دارد، صاحب حقوقی است که مسلمان باید آن حقوق را رعایت کند.

لزوم رفتار نیک و پسندیده با همسایه و همکاری با او و رعایت حال همسایه و کمک به او و دستگیری از او و مشکل گشایی در دستور مذکور از امام جعفر صادق (ع) قرار دارد.

براساس این دو حدیث، هرگونه همسایه آزاری و مزاحمت و اذیت و ایجاد ناراحتی برای همسایه، حرام است. انسان باید با هر شهروندی که همسایه اش است، برخورد خوب داشته باشد و از هرچه او را به خشم می‌آورد، پرهیز کند. مسلمان نباید کاری کند که همسایه اش از او ناراضی شود و وی را لعنت کند.

در پایان جا دارد به این نکته اشاره کنیم که در مکتب اخلاقی اهل بیت (ع)، خوش رفتاری با همسایه، ترویج و تشویق شده و ضرورت و ارزش آن آموزش داده شده است.